تحلیلی بر موضع آیت‌الله سیستانی درباره حوادث اخیر عراق /علی معموری

شوک سقوط یک سوم عراق در عرض چند روز، موجی از نگرش‌های فرقه‌ای و واکنش‌های عجولانه تعصب‌آمیز و غیر عقلانی را در هر دو طرف شیعی و سنی برانگیخت. برخی روحانیان سنی که طیف معتدل سنیان را تشکیل می‌دادند به سمت افراط‌گرایی غلتیده و مواضع مدافع اعمال مسلحانه گرفتند. طیفی از روحانیان شیعی نیز عکس‌هایشان را با لباس رزم و اسلحه به دست در فیسبوک و پایگاه‌های دیگر منتشر کردند. هم‌زمان شعارهای فرقه‌گرایانه افراطی بین هر دو گروه بالا گرفت. عده‌ای نیز سعی کردند از جایگاه آیت‌الله سیستانی سوء استفاده کنند و او را نیز به میدان جنگ فرقه‌ای بکشانند. این گروه شایع کردند که آیت‌الله سیستانی فتوای جهاد داده‌اند. خبرگزاری‌های معروف بین‌المللی نیز به دام این شایعات افتادند.[1]

صدور چنین فتوایی از اساس با مبانی و شیوه عملکرد آیت‌الله سیستانی در طول سالیان گذشته سازگار نیست. چنین فتوایی در شرایط حاضر عراق، اعلام جنگ رسمی شیعیان علیه سنیان تلقی می‌شود و افزون بر برانگیختن فرقه‌گرایی، روحانیان سنی را نیز به صدور فتاوای مشابه برخواهد انگیخت. این منش به کلی خلاف سیره عملی آیت‌الله سیستانی است.

آیت‌الله سیستانی در آغاز شروع تحولات با صدور بیانیه کوتاه و کاملاً روشن از وضع پیش‌آمده ابراز نگرانی کرد، از سیاسیون عراق خواست تا در مقابله با تروریست‌ها و حمایت شهروندان عراقی متحد شوند و نیروهای نظامی عراق را به صبر و ثبات در برخورد با متجاوزان فراخواند.[2]

سه روز بعد امام جمعه کربلا شیخ عبدالمهدی کربلایی که سخنگوی غیر رسمی آیت‌الله سیستانی به شمار می‌رود در خطبه‌های نماز جمعه از وجوب دفاع از وطن و رفع نقص ارتش عراق یاد کرد. تعبیر وجوب در این خطبه مورد سوء‌استفاده فرقه‌گرایان قرار گرفت و خبر فتوای جهاد آیت‌الله سیستانی به سرعت در همه جای جهان مخابره شد. دفتر آیت‌الله سیستانی بلافاصله توضیحاتی را در اختیار خبرنگااران گذاشت: رفع نیازهای اساسی ارتش واجبی ملی (نه شیعی یا اسلامی یا دینی) است و این عمل تنها باید از طریق سازمانهای رسمی دولت صورت گیرد و هرگونه مظاهر مسلحانه دیگر مطلقاً نادرست و غیر مجاز است و باید کمال دقت نسبت به عدم شکل‌گیری گروهک‌های مسلح خارج از قانون اعمال شود و نیز بسیج نیروها بیش از مقدار نیاز صورت نگیرد و از دانش‌آموزان و دانشجویان استفاده نشود تا به تحصیلاتشان بپردازند.

فردای آن روز نیز بیانیه رسمی‌ای از دفتر ایشان به شرح زیر منتشر شد: "از همه شهروندان عراقی به ویژه افراد مقیم در مناطق مختلط تقاضا می‌کنیم که نهایت صبر و خویشتنداری را به کار گیرند و به گسترش محبت و الفت بین بخشهای مختلف ملت عراق بپردازند و از هر برخورد فرقه‌گرایانه که به یکپارچگی ملت عراق آسیب می‌زند پرهیز کنند." سپس دوباره از شکل‌گیری هرگونه مظاهر مسلحانه خارج از چارچوب قانون پرهیز داده و از دولت خواست که به مقابله با این امر بپردازد.[3]

آیت‌الله سیستانی از حدود دو سال پیش به طور مکرر از دولت عراق خواسته بود که به خواسته‌های معترضان مناطق سنی توجه کند و بخشهای مشروع آن را برآورده کند؛ اما متاسفانه دولت عراق به این خواسته‌ها بی‌توجهی کرده و بخشی از اعتراضات مسالمت‌آمیز را سرکوب کرد. نتیجه این امر به طور طبیعی تقویت موقعیت تندروها در بین اهل‌سنت بود.[4]

مواضع اخير آيت الله سيستانى به انتشار تصاوير ايشان در مناطق شيعى نشين بر سر در اماكن عمومى، ماشينهاى نظامى و غير نظامى و غيره انجاميد. وى بلافاصله با اين امر مخالفت كرده و خواستار نصب نقشه كامل عراق به جاى تصاوير ايشان به عنوان نشانه وحدت ملى شد.

آنچه او اکنون در صدد انجام دارد، تلاش برای آرام‌کردن اوضاع و پرهیز از شعله گرفتن جنگ طایفه‌ای است. وی در گذشته نیز همین نقش را ایفا کرده بود و فضای متشنج بعد از بمب‌گذاری حرم سامراء را تا حدودی آرام کرد و از وقوع جنایات بیشتر ممانعت کرد. سخن معروف ایشان در همان دوره بیان شد که «سنیان نه تنها برادر شیعیان که جان شیعیان هستند، اگر در گذشته گفته بودم که آنها را دوست بدارید اکنون می‌گویم آنها را بر خود مقدم کنید».

آیت‌الله سید محمد بحرالعلوم برای نگارنده نقل کردند که حوادث سامراء به شدت مرا خشمگین ساخته بود و بلافاصله نزد آیت‌الله سیستانی رفتم و به ایشان گفتم که قصد تشکیل گروهک مسلحی را برای دفاع از مقدسات دارم. آیت‌الله سیستانی در پاسخ گفت که این امر مجاز نیست و هیچ پاسخ شرعی‌ای برای هر قطره خونی که در این اعمال مسلحانه صورت می‌گیرد وجود ندارد. آنچه انجامش لازم است تقویت ارتش عراق بر مبنای قانونی و متشکل از همه گروه‌های ملت است تا به حمایت از عراق نه صرفاً تشیع بپردازد.

در طیف اهل‌سنت نیز شیخ احمد کبیسی، طه جابر العلوانی، خالد الملا و دیگران دیدگاهی مشابه دیدگاه آیت‌الله سیستانی دارند. نقش این افراد متأسفانه به دلایل مختلفی از جمله دوری برخی از آنها از عراق، تخریب چهره‌شان توسط مخالفان و کاهلی دولت عراق در بها دادن به آنها محدود شده است.

روحانیان در جنگ کنونی عراق هم‌زمان نیروی محرکه و عامل بازدارنده آن هستند. در حالی که طیف معتدل به آرامش اوضاع و ترغیب به همزیستی می‌پردازد، طیف تندرو بر شعله‌های جنگ می‌دمند تا خون و ویرانی بیشتر به بار آورند.