تازه های کتاب
تازه های انتشارات کتاب ناب
بایسته های فرهنگ
سازمان های فرهنگی
- مصوبات جلسه 659 هیات انتخاب و خرید کتاب
- جایزه کتاب سال و جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران
- برگزیدگان همایش بیست و پنجم کتاب سال حوزه
- تغییرنام معاونت امورمطبوعاتی به معاونت امور رسانهای و تبلیغات
- اعضای هیئت علمی جایزه کتاب سال
- انتصاب دبیر شانزدهمین دوره «جایزه ادبی جلال آلاحمد»
- برگزاری نمایشگاه کتاب استانی با شیوه نوین
مسائل نظری
حوزه علمیه
دانشگاه
- انتشار کتابهای فقهی درباره مسائل روز
- گزارشی از حضور استاد احمد مبلغی در مجمع جهانی فقه اسلامی
- ادله فقهی الزام حاکمیت به حجاب
- ظرفیتها و چالشهای استفاده از فقه در تقنین
- حجاب امری اجتماعی، با امکان قانونگذاری
- مسئله اجازه همسر، نیازمند بحث فقاهتی است
- کسانی که در اصول تابع دیگران باشند، نباید خود را مجتهد بدانند
- جایگاه علم اصول در تولید علوم انسانی اسلامی/ امیر رضازاده
- فراخوان بیست و ششمین همایش کتاب سال حوزه
- برگزیدگان همایش بیست و پنجم کتاب سال حوزه
- حوزه و پدیدههای نوظهور مجازی؛ متاورس
- حوزه از مکتب اصولی امام خمینی آگاهی لازم را ندارد
- دومین نمایشگاه تخصصی پژوهشهای فقهی
- چالش تلقی سیاسی از علوم انسانی اسلامی
- بازسازی منابع تاریخی مفقود شیعه
- رتبهبندی علمی دانشگاهها، پژوهشگاهها و مؤسسات آموزش عالی وابسته به حوزه علمیه قم
- انتصاب ریاست نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاهها
- ۱۳ دانشگاه ایرانی در جمع هزار دانشگاه برتر دنیا
- ضرورت پردازش دادههای علمی و کتابخانهای
- دکتر محسن جوادی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد
- کنگره بین المللی توسعه و تعالی علوم بر پایه عقلانیت وحیانی با تکیه بر اندیشه های آیت الله جوادی آملی
علمی آموزشی
علمی پژوهشی
هنر
- فقهی که بخواهد نظریهپرداز باشد، در بستر درسهای تخصصی و پژوهشهای آزاد شکل میگیرد
- ضرورت پرداختن به مکتب فقهی و اصولی امام خمینی (ره)
- قطب فرهنگی اسلام «عقل» است
- مدیر حوزه های علمیه خواهران کشور انتخاب شد
- جامعه الزهراء س یادگاری پربرکت از حضرت امام ره
- تغییر و تحول در نظام آموزشی حوزههای علمیه
- پرورش عالمان پاسخگوی نیازهای جامعه
- جایگاه علم اصول در تولید علوم انسانی اسلامی/ امیر رضازاده
- حوزه و پدیدههای نوظهور مجازی؛ متاورس
- حوزه از مکتب اصولی امام خمینی آگاهی لازم را ندارد
- مبادا فقه معاصر ما همان نتیجهای را پیدا کند که فقه معاصر اهلسنت پیدا کرد
- انتشار کتابهای فقهی درباره مسائل روز
- ابلاغ اساسنامه «جایزه زنده یاد دکتر کاظمی آشتیانی»
- اگر وجه مردمی حکمرانی مغفول بماند کار به سامان نمیرسد
اخبار و مسائل کتاب
نقد و معرفی کتاب
- برگزیدگان همایش بیست و پنجم کتاب سال حوزه
- صدور پروانه فعالیت کتابفروشان
- مصوبات جلسات 645 تا 647 هیات انتخاب و خرید کتاب
- علیرضا مختارپور، رئیس کتابخانه ملی و مهدی رمضانی، سرپرست نهاد کتابخانههای عمومی کشور شد
- بررسی برگزاری نمایشگاه حضوری 1401
- مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران و اعضای هیئت علمی چهاردهمین دوره جایزه جایزه ادبی جلال آلاحمد منصوب شدند
- انتصاب مدیر کل تازه دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی
اقتصاد
اجتماعی
- باید امید آفرینی کنیم
- طرح اصلاح قیمت بنزین می توانست بهتر از این اجرا شود
- خواستار استمرار معافیت مالیاتی اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه هستیم
- در عرصه جنگ اقتصادی، به طور قاطع دشمن را عقب می زنیم
- دولت خسته نیست
- فعالیت 11 هزار و ۹۰۰ رسانه دارای مجوز در کشور
- افرادی که نفوذ پیدا می کنند داغترین شعارهای حاکمیتی را میدهند
- ادله فقهی الزام حاکمیت به حجاب
- ثبتنام بیمه درمان تکمیلی اصحاب فرهنگ، هنر، رسانه
- مسئله اجازه همسر، نیازمند بحث فقاهتی است
- بیانیه تشکر و قدردانی بیش از چهل نفر از علما وفضلای حوزه علمیه خطاب به اقای دکترجوادی
- بیانیه تشکر و قدردانی بیش از چهل نفر از علما وفضلای حوزه علمیه خطاب به اقای دکترصالحی
- نگاهی به اندیشه آیت الله هاشمی رفسنجانی ره
- طب اسلامی عنوانی برگرفته از میراث روایی و یا اصطلاحی تازه
تاریخ انتشار: 1391-02-02 - 14:22
اوضاع سیاسی شیعه بعد از غیبت در بیان آیت الله هاشمی رفسنجانی، اسلام هشدار ميدهد که انسان انحصارطلب و خودبین بايد پاسخگو باشد
چکیده: مكتبي كه در اولين پيام آسماني خود انسان عالم و مومن و آشنا به قلم و دانش را محور حركت خود قرار داده و قيدي و محدوديتي براي انسان درنظر نگرفته است. «اقراء باسم ربك الذي خلق، خلق الانسان من علق، […]
چکیده:
مكتبي كه در اولين پيام آسماني خود انسان عالم و مومن و آشنا به قلم و دانش را محور حركت خود قرار داده و قيدي و محدوديتي براي انسان درنظر نگرفته است. «اقراء باسم ربك الذي خلق، خلق الانسان من علق، اقراء و ربك الاكرم، الذي علم بالقلم، علم الانسان مالم يعلم» همانجا هم هشدار ميدهد كه اگر همين انسان دچار خودبيني، انحصارطلبي و تجاوز از حق و حدّ شود، بايد در دادگاه خداي خلق پاسخگوي سوءاستفاده از نعمتهاي الهي و كجروي از مسير حق باشد.
آیت الله هاشمی رفسنجانی در دو بخش پیشین گفت وگوی مکتوب با شفقنا به پرسش هایی درباره موضوعات مختلف جهان اسلام و شیعیان از جمله روابط ایران و عربستان، اجتهاد در عصر معاصر، عقل و سنت، روشنفکری دینی، اوضاع سیاسی شیعه پس از غیبت، عصر فقاهت و اجتهاد، آزاداندیشی و تمدن اسلامی، ویژگی های روشنفکران اسلامی و آزاد اندیشان دینی، نقاط عطف تاریخی و افراد موثر در انتقال فرهنگ شیعه به شیعیان امروز پاسخ گفته است.
به گزارش خبرنگار شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه)، آیت الله هاشمی رفسنجانی در ادامه این گفت و گو به بیان روند تاریخی به حکومت رسیدن شیعیان و روند رشد جوامع شیعی و مسلمانان پرداخته است. مهم ترین عناوین اظهارات وی در دو بخش پیشین این گفت و گو به این شرح است:
*ظرفيت بالقوه جهان اسلام می تواند مسلمانان را از واردكنندگي به صادرات برساند
*آنچه بالقوه مايه افتخار اسلام است در شرايط كنوني باعث نگراني شده است
*اگر وحدت دولتهاي اسلامي شكل ميگرفت، اشغالگران در عراق و افغانستان جولان نميدادند
*برخورد مدبرانه با اسلام هراسی می توانست دشمنان را به انفعال بکشاند
*پس از پیروزی انقلاب اسلامی بعضيها با كارهاي افراطي، ديگران را ترساندند
*هدایت درست جنبش های عربی باعث عظمت اسلام می شود
*استعمار و استبداد مانند دو لبه قيچي هستند
*اختلافات جامعه پس از سقوط ديكتاتورها در مصر و ليبي، ريشه در برنامههاي استعماری دارد
*گذشت آن زمان كه پادشاه مستبد، تاج پادشاهي بر سر فرزندان ميگذاشت
*در عصر اطلاعات نميتوان به خاطر ناآگاهي بر مردم حكومت كرد
*طوفان کشورهای عربی به زودی منشا تحولات جهان اسلام و دنیا می شود
*ذات انسان ظلم و ستم با هر نامي كه باشد، تحمل نميكند
*نبودن يك رهبر جامع الاطراف مثل امام (ره)، قيامهاي مردمي منطقه را زجر ميدهد
*مگر مردم از حكومتها چه ميخواهند؟
*انقلاب های عربی پدیده مبارکی است که بايد مراقب بود به ديكتاتوري ديني و افراطي تبدیل نشود
*ایران و عربستان با کنترل افراطی ها ميتوانند مايه آرامش ملتهاي مسلمان شوند
*روابط ايران و عربستان بايد بسيار فراتر از معادلات سياسي باشد
*جنگ سرد دولتهاي ايران و عربستان موجب هدر رفتن سرمايههاي مسلمين ميشود
*آزاد اندیش دینی در شناخت و بيان درد و درمان جامعه شجاعت دارد
*توصيفهاي مذمت گونهاي ازسوي مخالفان آزادانديشي براي روشنفكران وجود دارد
*مصادیق روشنفکر دینی در هر زمانی زیاد نیست
*اسلام، روشنفكر ديني را از بيدردي نسبت به مشكلات جامعه رها ميسازد
*اسلام، روشنفکر دینی را از لجاجت، تعصب، تقليد كور، خودخواهي و انحصارطلبي بازميدارد
*اساسيترين برنامه مكتب اسلام تربيت انسان عالم، متقي و داراي عمل صالح است
آیت الله علی اکبر هاشمی رفسنجانی در ادامه گفت وگو با خبرنگار شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) درباره اوضاع سياسي شيعه بعد از غيبت بیان می کند: امواج پيشرفت سياسي، مديريتي و حكومتي در كنار رشد علمي شيعه در آستانه شروع غيبت و در دوران غيبت صغري و سپس كبري اعجابآور است. در دو قرن اول غيبت، بيشتر بلاد و قلمرو وسيع جهان اسلام تحت اداره دولتها و امراي شيعه درآمده بود. فرق مختلف شيعه اعم از اثنيعشري، زيدي، اسماعيلي و ... در بخشهاي مهم جهان اسلام به حكومت رسيده بودند.
او برای نمونه به ادارسه يا ادريسيان- 172 تا 375 هجري قمري اشاره می کند و توضیح می دهد: در اقصي نقاط مغرب جهان اسلام حكومت شيعه زيدي ادارسه شكل گرفت. ادريس فرزند عبدالله محض و برادر محمدنفس زكيه از اولاد امام حسن مجتبي(ع) پس از شروع دولت عباسي و ادامه غصب حق اهل بيت قيام كرد و شكست خورد و به غرب آفريقا محل فعلي مراكش رفت و در آنجا نهضت شيعي را آغاز كرد و در آستانه پيروزي به شهادت رسيد. پيروانش فرزند نوزاد او را ادريس دوم ناميدند و به حكومت برگزيدند. اين سلسله 203 سال در آن منطقه با فراز و نشيبهايي حكومت داشت و حتي شاخهاي از آنها در بخشي از آندلس براي مدتي امارت ميكرد و بخشي از آثار معارف اهل بيت كه هنوز در آن منطقه وجود دارد، ميراث همين سلسله حكام ادارسه است.
هاشمی رفسنجانی درباره حکومت علويان طبرستان - 250 تا 424 هجري قمري بیان می کند: در آستانه غيبت صغري در طبرستان حكومت علوي از فرزندان امام حسن مجتبي (ع) تأسيس شد و عليرغم درگيري دائم با صفاريان، طاهريان، سامانيها و بعضي از قدرتهاي محلي توانستند با اقدامات اسلامي و آموزشي و فرهنگي و رفتار خوب با مردم، موقعيت تشيّع را در اين منطقه بسيار مهم تثبيت كنند و با ايجاد ارتباط با ساير نهضتهاي شيعي به آنها كمك كنند و حتي در عراق به مجاهدان شيعه كه سخت تحت فشار حكام بنيعباس بودند، كمك ميفرستادند و باعث تقويت نهضت شيعي در يمن و تأسيس حكومت شيعي آنجا شدند. اكثريت چهارده حاكم علوي طبرستان زيدي مذهب اند و تعدادي هم شيعه اثنيعشري در ميان آنهاست.
يمن يكي از نقاط شيعه خيز جهان اسلام است
او در بیان مثال هایی برای حکومت شیعیان در تاریخ به حکومت بنيرسي- 280 تا 700 هجري قمري اشاره و اظهار می کند: يمن يكي از نقاط شيعه خيز جهان اسلام است. گويا سفر مأموريتي علي(ع) به يمن و تأثير عميقي كه بر دلهاي مردم يمن به خاطر بروز فضایل ايشان گذاشت، زمينه مساعد فكري شيعي را پايهگذاري كرد و دو تيره اسماعيليه و زيديها براي حضور در يمن رقابت داشتهاند، ولي زيديها سبقت گرفتند. گرچه اين رقابت قرنها با فراز و نشيب ادامه داشته و اصولا به خاطر دوري يمن از مركز خلافت سلطه خليفه بر آنجا معمولاً ضعيف بوده است و حتي در آستانه حادثه عاشورا بعضي از صاحبنظران به امام حسين(ع) پيشنهاد ميدادند به جاي كوفه به يمن بروند و از تمايلات شيعي مردم يمن و خصوصيات كوهستاني منطقه براي جهاد با بنياميه بهره بگيرند.
يحيي بن حسين از نوادههاي امام حسين(ع) و از مجاهدان به نام زيديه با بهرهگيري از مجاهدات ناتمام جدش قاسم الرسي از ائمه مهم زيديه، توانست در سال 280 هجري اولين حكومت شيعي زيديه را در صعده با بيرون راندن امراي محلي، تشكيل بدهد و به سرعت در بسياري از نقاط يمن گسترش دهد و با تصرف صنعاء دولت نيرومند زيديه در يمن مستقر شد و تا سال 700 هجري ادامه يافت و در تمام اين دوره با عوامل خلافت و نيز اسماعيليهاي فاطمي و امراي محلي زد و خورد داشته و با اقدامات فرهنگي و ديني و توسعه آموزشها و خدمات، امامت و نفوذ امامان زيدي را در يمن استمرار بخشيدند و هنوز هم اكثريت مردم يمن پيرو زيديهاند و در صعده اولين نقطه آغاز دولت علوي زيدي، شيعيان اثنيعشري نفوذ زيادي دارند و در سالهاي اخير درگيريهاي خونيني با دولت وقت يمن داشته و دارند. روابط امامان يمن با امراي علويون طبرستان و ديلم از موارد مهم نيازمند به بررسي و تحقيق است.
محبت اهل بيت (ع) در دلهاي مردم مصر پايدار مانده است
او در ادامه به حکومت فاطميها- 296 تا567 هجري قمري اشاره و بیان می کند: در سالهاي آخر قرن سوم عبدالله المهدي امام اسماعيليان حكومت فاطميان را با بيرون راندن خوارج از تونس، در شمال غرب آفريقا تشكيل داد و اين حكومت به تدريج بر مصر، شامات و حجاز مسلط گرديد و دولت مقتدري براساس معارف اهل بيت شاخه اسماعيلي و منتسب به حضرت فاطمه زهرا(س) تشكيل يافت. اين سلسله حكام شيعي توانستند تمدن عظيمي براساس اسلام و مكتب اهلبيت از زاويه ديد اسماعيليه در بخش وسيعي از قلمرو اسلام به وجود آورند و تهديد جدي براي خلافت بنيعباس باشند و عاقبت به دست ايوبيان سني شافعي منقرض شدند. اما آثار فكري و فرهنگي آنها هنوز در اين مناطق، بخصوص مصر باقي است و الازهر نهاد مهمي باقيمانده از آن دوره است و محبت اهل بيت در دلهاي مردم مصر پايدار مانده و اخيراً آقاي قذافي احياي تمدن اسلامي فاطميان و پيروي از مكتب اهل بيت را راه نجات مسلمانان خوانده است.
قرمطیان فرقهاي تندخو و خشن بودند
رفسنجانی درباره قرمطيان بحرين، عراق و شام - 258 تا اوايل قرن 5 هجري قمري به شفقنا توضیح می دهد: اين گروه شاخهاي از اسماعيليان هستند كه محمدبن اسماعيل بن جعفر را امام خود و مهدي موعود ميدانستند و فرقهاي تندخو و خشن بودند و افكاري شبيه خوارج، وهابيها و طالبان را دارا بودند. رهبرشان حمدان بن اشعث، ملقب به قرمط گويا از اهالي خوزستان بوده و فعاليت خود را در عراق آغاز كردند و بالاخره توانستند بر بحرين كه آن روز خيلي وسيعتر از بحرين امروز بود، مسلط شوند و حملات زيادي به حجاز و عراق داشتند و يكبار مكه را غارت كردند و حجرالاسود را به مقر حكومت خود منتقل كردند. در شام هم فعاليتهاي زيادي داشتند. از اواخر قرن سوم هجري تا سال 470 دوام آوردند و سرانجام به دست سلجوقيان منقرض گرديدند. رفتار اين گروه و همكاري گاه و بيگاه آنها با فاطميون و نفوذي كه در دستگاه خلافت داشتند، باعث خشم بيشتر خلفاي عباسي نسبت به شيعيان بود و خسارتهاي مهمي از آن رهگذر بر شيعيان وارد شد.
حمدانیان به خاطر سطح بالاي دانش توانستند تفكر اهل بيت (ع) را در منطقه پايدار کنند
او حمدانيان، 317 تا 394 هجري قمري را یکی دیگر از حکومت های شیعی در طول تاریخ معرفی و اظهار می کند: حمدانيان حدود نيم قرن حكومت مستقل شيعي اثنيعشري در موصل، حلب، شمال عراق و شامات تشكيل دادند و معمولا با دولتهاي مقتدر آلبويه و فاطمي و اخشيديه درگير بودند و به خاطر سطح بالاي دانش و ادب در مدت كوتاه توانستند تفكر اهل بيت (ع) را در آن منطقه پايدار و ريشهدار كنند كه هنوز آثار آن در جاي جاي اين منطقه حضور دارد. قبل از تشكيل حكومت مستقل شيعي افراد زيادي از اين خاندان در دستگاه خلافت مسووليتها و مناصب مهمي داشتند. شخصيتهاي كليدي اين دودمان ناصرالدوله و سيفالدوله هستند و حكومتشان از اواخر دوران غيبت صغري (317 هـ.ق) پايهريزي شد.
آل بویه با مردم و فرقههاي ديني با تساهل و تسامح و سعهصدر رفتار ميكردند
هاشمی رفسنجانی، درباره حکومت آل بويه- 334 تا 448 هجري قمري حکومت تاریخی شیعه می گوید: در دهه آخر غيبت صغري دولت آلبويه شكل گرفت. ابتدا عمادالدوله فارس را تصرف كرد و مركز حكومت آل بويه قرار داد و سپس معزّالدوله، برادر او، خوزستان و بغداد را متصرف شد و مركز خلافت رسمي اسلام با حفظ خليفه در اختيار او بود و برادر سوم، ركنالدوله، اصفهان، ري و بسياري از مناطق ايران را تحت تسلط درآورد و عملاً مجموعه آل بويه بر بخشي عظيم از قلمرو جهان اسلام استيلا يافتند. شيعه بودن اين حكومت مورد اجماع مورخان است. بعضي آنها را اثنيعشري و بعضي زيدي ميدانستند. به طور كلي در برخورد با مردم و فرقههاي ديني با تساهل و تسامح و سعهصدر رفتار ميكردند و در زمان دولت آنها دانش، علوم و فنون اسلامي در همه رشتهها رشد و تكامل خوبي داشته و آثار عملكرد اين خانواده ايران را تحت تاثير مثبت قرار داد و بسياري از پايههاي علمي، ديني و فرهنگي مكتب اهل بيت را مستحكم کرد.
او در ادامه به بحث درباره شيعه در مناصب مهم می پردازد و به شفقنا می گوید: در اين دوره مورد بحث علاوه بر حكومتهاي مستقل شيعي كه بيشترين پهنه جهان اسلام را در دست داشتند، داخل دستگاه خلافت هم شخصيتهاي نيرومند شيعي در مناصب مهم مصدر امور بودند. از مقام وزارت كه در رتبه بعد از خلافت بود، گرفته تا رتبه اميرالامرايي و سپس در منصبهاي مهم اجرايي گوناگون چهرههاي برجسته و منتقد شيعه فراوان بودند. هم افراد و هم خانوادهها و دودمانهاي شيعه به طور وسيع در مصدر امور مهم قرار ميگرفتند و در مواردي هم به خاطر سعايت و مورد سوءظن قرار گرفتن، مورد غضب و تصفيه واقع ميشدند. آلنوبخت و آلفرات2 از نمونههاي مهم خانوادگي همكاري با دستگاه خلافتند كه هر دو فاميل در مقام وزارت، اميرالامرایي و كارگزاري و ساير منصبها حضور و نفوذ زيادي داشتهاند.
محبتهاي ظاهري برخی خلفا به اهل بیت (ع) عامل مهمي درتوسعه نفوذ مكتب شيعه بود
هاشمی رفسنجانی بیان می کند: به ظن قوي وضع نفوذ شيعيان در جوامع مختلف جهان اسلام و گستردگي نارضايتيها در اقوام مختلف كشورها كه در قلمرو اسلام قرار گرفته بود و از بدرفتاري ماموران دولتي به ستوه آمده بودند، ايجاب ميكرد كه چهرههاي شاخصي از شيعيان در دستگاه خلافت باشند كه باعث آرامش خاطر طرفداران مهمترين جريان مخالف خلافت گردند و به اصطلاح سوپاپ اطمينان باشند. همانگونه كه مأمون با امام رضا(ع) و جمعي از چهرههاي شيعي يا ايراني عمل كرد و با ايجاد رابطه سببي، خاندان اهل بيت را با بيوت عباسيها بهم نزديك كرد. عليرغم عمق كينهها و احساس خطر از جانب آنها تظاهر به محبت چندتن از خلفا به ائمه اهل بيت مشهور است كه خود اين محبتهاي ظاهري عامل مهمي درتوسعه نفوذ مكتب شيعه بود. گرچه حكام بنيعباس انتظار داشتند كه نزديكي رهبران شيعه به حكومت باعث آلوده شدن و كم شدن محبوبيت آنها شود، اما هوشياري رهبران شيعه و توجيه مردم و به خصوص كم شدن فشارها نتيجه عكس مورد نظر حكام را ببار آورد.
انتشار دانش اهل بيت (ع) یکی از عوامل نفوذ ایشان در سراسر جهان اسلام بود
او با بیان اینکه عوامل مهمي در سه قرن اول تاريخ اسلام نفوذ اهل بيت را در سراسر جهان اسلام عمق بخشيده بود، به تشریح دلایل عوامل محبوبيت اهل بيت (ع) می پردازد و آنها را چنین بر می شمرد:
1- حقانيت و صلاحيتهاي واقعي مكتب اهل بيت و وجود چهرههاي فراواني از سادات و امامزادهها و شاگردان و علاقهمندان صالح و مجاهد اهل بيت
2- انتشار علوم و دانش اهل بيت در سراسر جهان اسلام و در مكاتب گوناگون ديني و علمي كشورهاي اسلامي
3- سوءرفتار عمال حكومت با مردم و فساد مشهود در دربارها و مراكز خلافت كه برخلاف انتظار جديدالاسلامها بود، همزمان با شهرت عدالتخواهي اهلبيت(ع)
4- مبارزه و جهاد بيامان اولاد ائمه و نيز شاگردان آنها همراه با شعارها و اهداف حقطلبانه و احساس مظلوميت آنها كه معمولا در طول سه قرن با سركوب، كشتارهاي خونين، حبسها، مهاجرتهاي اجباري، طردها و مصادرهها و محروميتهاي فراوان ديده ميشد.
5- سياست محبت خلفا به ائمه شيعه براي كم كردن نفرت مردم كه باعث رفع بخشي از مشكلات دوستان اهلبيت شد و نتيجه معكوس براي مخالفان شيعه داشت.
6- ظلم دستگاه به اقوام غيرعرب كه آنها را شهروند درجه دوم ميشناختند و تبعيض ناروا بين عرب و اقوام و نژادهاي ديگر برخلاف نص صريح قرآن و مخالفت اهل بيت با اين تبعيضها
اين عوامل و چيزهاي ديگر، پيروزي نهضتهاي شيعي و در مواردي ملي مناطق مختلف را آسان كرده بود و حضور چهرههايي از ملوكالطوايفهاي جهان اسلام در مركز خلافت را ضروري ساخته بود و در اين ميان بيشترين نفوذ و قدرت در دو سه قرن بعد از غيبت سهم شيعيان بود و قابل توجه اينكه در دولتهاي گوناگون شيعي بيشترين سهم از بنيالحسن و زيديها بود كه حضور و تلاش بيشتري در ميدان مبارزه و جهاد داشتند.
دوره اجتهاد تقريبا همزاد دوره محدثان است
هاشمی رفسنجانی در ادامه درباره عصر فقاهت و اجتهاد ببه شفقنا یان می کند: دوره اجتهاد تقريبا همزاد دوره محدثان است. با اين تفاوت كه محدثان تلاش خود را روي جمع و حفظ و تنظيم احاديث متمركز كرده بودند و فقها جهادي سخت براي تنظيم علوم فقه آغاز كردند. كاري كه اهل سنت به خاطر نياز و كمبود اسناد روايي قبلا به آن پرداخته بودند و نكته مهم اين كه به خاطر حاكميت شيعيان در بخش مهمي از قلمرو اسلام نياز به احكام حكومتي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي زياد شد و همين نياز فقهاي شيعه را فعال تر كرد و مورد حمايت حكام شيعه قرار داد.
اين حركت از دوران غيبت صغري آغاز شد و در زمان مديريت شيخ طوسي به كمال رسيد. پيشتاز اين نهضت مقدس ابن ابيعقيل، ابومحمد حسن بن علي نعماني حذاء (م329 هـ.ق) و سپس ابنجنيد اسكافي (متوفاي 381 ه.ق) هستند و شيخ مفيد و سيدمرتضي و بالاخره شيخ عظيم الشأن طوسي آن تلاش مبارك را دنبال و تكميل كردند و مكتب فقاهت شيعه را آن چنان غني ساختند كه به اعتراف دوست و دشمن جامعيتي بالاتر و غنايي عميقتر از فقه اهل سنت پيدا كرد و سرافكندگي طالبان رونق فقه اهل بيت را تبديل به سرافرازي نمود.
مرحوم شيخ طوسي در مقدمه كتاب بسيار ارزشمند «مبسوط» آورده «چون اماميه در گذشته تفريع فروع نميكردند و تنها به تبيين حكم موارد نصوص كه دست به دست به آنها رسيده بود، قناعت ميكردند، مخالفان بر آنان طعن ميزدند.» اين كتاب بدان خاطر تصنيف شد تا بدانند شيعه اماميه به بركت احاديث وارده از ائمه ميتواند تمام مسايل را استنباط كند و نياز به اعمال قياس و امثال آن ندارند.
سربلند کردن فقه شيعه در كنار فقه عامه از نتایج دوره اجتهاد بود
هاشمی رفسنجانی نتايج مهم دوره اجتهاد را چنین برشمرد:
1- فقه شيعه از صورت نقل قول متون نصوص درآمد و با اعصاي استدلال، فروع بر اصول منطبق گرديد.
2- علم اصول فقه پايهگذاري و نگاشته شد كه نمونه مشخصتر آن كتاب «الذريعه الي اصول الشيعه» تأليف سيدمرتضي است. گرچه بعضي از مسايل علم اصول در زمان حضور ائمه مورد عمل بود.
3- حكم بسياري از مسايل كه نصوص مستقيما متعرّض آنها نشده بود، با استدلالهاي قابل اطمينان بيان شد كه نمونههاي فراوان آن را در «المقنعه» شيخ مفيد و «انتصار» سيدمرتضي و ... ميبينيم.
4- فقهاي نامآوري چون ابن ابيعقيل، اسكافي، شيخ مفيد، سيدمرتضي و شيخ طوسي درخشيدند و در مكتب پربار آنها صدها مجتهد و فقيه تربيت شدند.
5- اجتهاد و فقاهت در حدود نيازهاي آن زمان به اوج كمال رسيد.
6- فقه شيعه در كنار فقه عامه سربلند كرد و مقايسه مزيتهاي فقه اهل بيت، همراه با اصطلاحات و فنون اجتهاد مقدور گرديد.
7- فقه مقارن طلوع كرد و موارد اشتراك يا افتراق نظر مكتبهاي اهل سنت و شيعه مشخص كه كتابهاي «مسایل» و «الخلاف» سيدمرتضي و شيخ الطائفه از نمونههاي خوب آن است و باب مناظرههاي فقهي گشوده شد.
8- علم اصول شامل: عقل و اجماع و ادبيات و عرف و الغاء خصوصيتها و مصلحت به كمك علوم فقهي آمدند و كار استنباط را تسهيل نمودند.
9- كتابهاي ارزشمند ديگري با استفاده از منابع موجود آن كه نزديك به عصر ظهور بود، تأليف شد كه قرنها و تاكنون مورد استفاده حوزههاي علميه است.
سرمايه دانش باعث خلق تمدن عظيم اسلامي شد
عمق، وسعت و جامعيت تمدن اسلامی مشابه شناخته شدهاي در تاريخ ندارد
در ادامه این گفت وگو هاشمی رفسنجانی درباره رابطه دين و عقل و نياز توسعه علوم ديگر ببه شفقنا یان می کند: رشتههاي علوم تحت تأثير نياز و خواست اسلام و توجه ويژه به عقل و فكر در جامعه اسلامي به رشد بيسابقه و افتخارآميزي دست يافتند و همين سرمايه دانش باعث خلق تمدن عظيماسلامي شد. تمدني كه عمق، وسعت و جامعيت آن در تاريخ بشر مشابه شناخته شدهاي ندارد. اما در اين ميدان، مساله فراتر از بحث مذهبي و فرقهاي شيعه و سني است. در اين ميدان كليت استعداد و منابع جهان اسلام به كار رفته و نقش فرقهیي در آن كمرنگ است.
هاشمی رفسنجانی درباره آزادانديشي و تمدن اسلامي به شفقنا می گوید: در اين ميدان وسيع هم شكستن طلسمهاي تعصبات و تنگنظريها و در نورديدن مرزهاي جغرافيايي و تاريخي و معتقدات ديني و قومي و نژادي عامل مهم روشن ضميري و باز كردن آيينه دلها در مقابل دست آوردهاي ساير اقوام و ملل و نحل و تمدنهاي قديم و جديد است كه عملاً دانش و فن و ادب را از زندانهاي خودساخته تعصبات در آورد و به عنوان ميراث و حق كل بشر و كل جهان به آن نگاه شد و اين، يك مصداق مهم و بارز براي روشنفكري ديني و آزادانديشي اسلامي و قرآني است.
اولین پیام آسمانی اسلام، انسان عالم و آشنا به قلم و دانش را محور حركت قرار داده است
اسلام هشدار ميدهد که انسان انحصارطلب و خودبین بايد پاسخگو باشد
او بیان می کند: مكتبي كه در اولين پيام آسماني خود انسان عالم و مومن و آشنا به قلم و دانش را محور حركت خود قرار داده و قيدي و محدوديتي براي انسان درنظر نگرفته است. «اقراء باسم ربك الذي خلق، خلق الانسان من علق، اقراء و ربك الاكرم، الذي علم بالقلم، علم الانسان مالم يعلم» همانجا هم هشدار ميدهد كه اگر همين انسان دچار خودبيني، انحصارطلبي و تجاوز از حق و حدّ شود، بايد در دادگاه خداي خلق پاسخگوي سوءاستفاده از نعمتهاي الهي و كجروي از مسير حق باشد. «كلاّ انّ الانسان ليطغي، ان رءَاه استغني، ان الي ربكّ الرجعي» همين طغيانهاست كه انسانها را از ديدن حقيقت باز ميدارد و عقل و فكر او را در محدوده تنگ تعصبات اسير ميكند و باعث محروميت خود و ديگران از شناخت و عمل به حق ميشود و ايمان واقعي عامل تحقق اين بخش است.
او ادامه می دهد: آري تحت تأثير تعليمات قرآن و دستور تفكر در آسمانها، زمين، درياها، موجودات و ...و استخراج دفينههاي عقلاني توسط پيغمبر(ص) و بروز نيازهاي جامعه بزرگ اسلامي، نهضت علمي همراه با آزادانديشي و بكارگيري عقل و خرد فردي و جمعي آغاز شد و با فرمان حياتبخش «أطْلُبُوالْعِلْمَ وَلَوْ بِالصِّينِ» و ستايش از ملتي غيرعرب (ايراني) كه اگر علم را در ثريا هم سراغ داشته باشند، آن را به زمين ميكشانند، امواج خروشان دانش در اقيانوس عظيم جهان اسلام بروز كرد.
رفسنجانی در ادامه نهضت ترجمه را تشریح و بیان می کند: ترجمه آثار تمدنهاي ديگر در دوران بنياميه محدود به نيازهاي ضروري عمدتا درباري بود ولي در زمان بنيعباس و در عهد صادقين (ع) هم نهضت ترجمه آثار علمي زبانهاي ديگر وسعت گرفته و با تأسيس بيتالحكمه توسط منصور دوانقي _ كه خود تقليد و اقتباس خوب از ابتكار انوشيروان و سلسله ساسانيان ايران است _ و فراخوان علما و ادباي زباندان و تشويقهاي بجا نهادينه شد. جالب اينكه آثار ممتاز علمي از تمدنهاي هند، ايران، يونان، روم، مصر و چين از زبانهاي هندي، پهلوي، قبطي، سرياني، يوناني و ... به سرعت به عربي ترجمه ميشد و در اختيار دانشپژوهان قرار ميگرفت و همزمان كتابخانههاي جامع و منظم شكل ميگرفت.
فتنه عالم سوز مغول سرمايههاي ارزشمند عصر ترجمه و تولید علم را نابود كرد
او با بیان اینکه مراكز خلافت در بغداد، مصر و اندلس مسابقهاي در جذب مترجمان و تأسيس كتابخانههاي وسيع و جامع و جذب دانشجويان داشتند می افزاید: خوشبختانه آثار ارزشمندي در معرفي اين كتاب ها و نويسندگان و مراكز آنها موجود است و از پيشتازان اين تاريخ نگاري به كتابهاي ارزشمند «الفهرست» نوشته ابننديم و «طبقات الاطباء»، «اخبار العلما»، «اخبار الحكما» نوشته ابنابياصيبعه و «تاريخ الحكماء» نوشته ابن قفطي اشاره ميكنم. تشويق و اقدام به ترجمه، تمامي رشتههاي علمي مورد نياز را دربرميگرفت و از ميان آنها فلسفه، نجوم، رياضي، پزشكي، جغرافيا، ادبي، هندسه، تاريخ نگاري، شيمي و مكانيك مورد توجه بوده است. دوران شكوفايي ترجمه حدود دو قرن دوام يافت و سرانجام با اشباع فضاي علمي از آثار موجود ديگران و شروع تأليفات تحقيقي مشابه يا بهتر در داخل مراكز علمي اسلامي و جذب و هضم بسياري از مراكز علمي تمدنهاي ديگر در داخل قلمرو جهان اسلام، نهضت ترجمه از رونق افتاد و جاي خود را به نهضت توليد علم همراه با تحقيق داد. گرچه بيت الحكمه و كتابخانههاي زاييده از آن تا آغاز حمله و غارت مغول ادامه داشت، متأسفانه حمله، غارت و فتنه عالم سوز مغول بسياري از اين سرمايههاي ارزشمند را منهدم و نابود كرد.
در بخش بعدی این گفت وگوی مکتوب به بحث تولید علم در ابعاد و علوم مختلف و آثار آزادانديشي اسلامي پرداخته می شود.
منبع:19دی
مطالب مشابه