عرضه کتاب در فضای مجازی / پیشینه، مشکلات، حقوق پدیدآورندگان، حقوق ناشر، بازار کتاب های الکترونیک و پیشنهادها و بایسته ها/(بخش اول)

پیشینه:

از حدود سال1367 با ورود فناوری رایانه به عرصه پژوهش های اسلامی در قم و ظاهرا برای اولین بار توسط آقای مهندس طالب پور در ابتدا با کامپیوتر شخصی در منزل و بعد از آن در ارتباط با دفتر تبلیغات اسلامی و در مرحله بعد شکل گیری موسسه ای که منجر به مرکز تحقیقات علوم اسلامی شد، کار پژوهش های اسلامی بجای فیش برداری دستی با رایانه انجام شد.

در این سال ها که هنوز سیستم عامل ویندوز در ایران وارد نشده و یا حتی طراحی نشده بود، این کارهای با دستورات dos انجام می گرفت.

عمده برنامه ها با ورود فیش ها به رایانه و با دسته بندی های ابتدایی، خروجی های آن مورد استفاده قرار می گرفت. اولین محصول معجم بحارالانوار بود که در 36 فلاپی دیسک به بازار عرضه شد.

با ارتقای سیستم عامل وهمچنین ورود دانش بیشتر به این عرصه، محصولات بعدی که عمده آن ها همچنان جستجوی روایات در متون اصلی بود،ثمره بهره گیری از این فناوری در علوم اسلامی محسوب می شد.

از انجا که در ورود اطالاعات و فیش ها، متن کتاب ها با علامت گذاری به رایانه وارد می شد، اولین تجربه استفاده به صورت کتاب از این متن ها، این مرکز با همکاری وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی با تنظیم فیش ها، در سال 1371 توفیق یافت تا معجم بحارالانوار را در 30جلد چاپی عرضه کند.

در تغییرات بعدی در مدیریت این مرکز که رسما زیر مجموعه دفتر مقام معظم رهبری-مدظله- قرار گرفت، به سرعت تمامی کتاب حوزوی و متون اصلی به صورت نرم افزار ارائه شد و مستمرا هر نسخه با قابلیت هایی بیشتر از قبل، عرضه گردید.

با بهره گیری از دانش نرم افزاری وهمچنین سخت افزاری، تلاش شد تا با تقلیل حجم برنامه ها از یک سو وارتقای برنامه ومنطق برنامه نویسی، کارآیی محصولات افزایش یابد که تاکنون نیز ادامه دارد. همچنین گستره متون نیز افزوده شد به طوری که حجم کتاب های این مجموعه نرم افزاری بالغ بر چند هزار جلد کتاب است.

وجود این متون در اختیار این مرکز زمینه عرضه کتاب ها به شکل های گوناگون و خصوصا عرضه در اینترنت را فراهم کرد.

در این مدت مراکز متعدد مشابه نیز درکنار این مرکز با عرضه کارهای مشابه وارد این فعالیت شدند.

بروز مشکل عدم رعایت حقوق مادی ومعنوی "مولف" و" ناشر":

گرچه مرکز تحقیقات کامپیوتر علوم اسلامی، حداقل در ابتدا ،دقت کافی در اخذ مجوز از صاحبان اثر - خصوصا آثاری که نسخه چاپی آن با پژوهش های تازه عرضه شده بود - چه از مولف و چه ناشر آن نداشتند، ولی به مرور این مسئله متوجه خود این مرکز نیز شد به طوری که افراد و موسسات با نام وبی نام، با بهره گیری از این نرم افزارها و با اندک تغییر وفرآوری، محصولات جدیدی را ارائه کردند.

در برخی از سال ها شاهد غرفه هایی در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بودیم که محصول آن عرضه فایل کتب گوناگون بود.

این آشفتگی بیشتر و درابتدا در آثار دینی بروز یافت وبعد به سایر آثار نیز تسری یافت.

در این سال ها با رشد بیشتر اینترنت،استقبال از کتاب های الکترونیک بیشتر شد به طوری که برخی ناشران در کنار نسخه چاپی ،نسخه الکترونیک آن را نیز ارائه دادند.

درخواست مرکز تحقیقات کامپیوتر علوم اسلامی به مثابه جایگزین ناشران در عرضه الکترونیک آثار:

این مرکز با به دست آوردن این فناوری به دنبال تشویق ناشران دینی برای جایگزین شدن با آن ها در عرضه الکترونیک آثار دینی شد. در سال 1385 در جلسه ای با حضور دکتر پرویز، معاون فرهنگی وزارت ارشاد با ناشران برجسته قم، نماینده مرکز تحقیقات علوم اسلامی با اشاره به رویکرد تازه مخاطبان در استفاده از کتاب های الکترونیک، از ناشران دینی خواست تا این مسئولیت را به آن مرکز بسپارند. که بدیهی است مورد موافقت واقبال ناشران قرار نگرفت.

آشفته بازار کتاب های الکترونیک:

به وفور انواع بسته های نرم افزاری شامل چند هزار جلد کتاب و... که در موضوعات گوناگون عرضه شده آن هم بدون نظمی دقیق، با اجازه ویا بدون اجازه صاحبان اثر و یا بدون تناسب موضوع و محتوا را در بازار و فضای مجازی و اینترنت شاهد هستیم.

این مسئله به کتاب های غیر مجاز هم سرایت کرده و بازارقابل توجهی را به خود اختصاص داده است.

این بحث ادامه دارد....